STALKER - Dissection du cadavre de la littérature

Je dois cette traduction en grec moderne de mon article à l'amabilité de Georges Georgiou.
Ce texte vient donc compléter cette belle liste.

Σχετικά ως προς το βιβλιο Διονύσιος Σολομός, Η γυναικα της Ζάκυνθος (Le Bruit du temps, 2009).




Εδώ και μερικά χρόνια, το 1994 και '95 μέσα σε μία από τις αίθουσες της βιβλιοθήκης Ζαν Μουλέν της Λυόν, και ενώ είχα βυθιστεί στην μελέτη του θέματος του Διαβόλου, ενδιαφερόμενος για εκπληκτικές απεικονήσεις του μέσα στα αποκαλυπτικά κείμενα ( Από την Παλαιά Διαθήκη έως τα Απόκρυφα του Χριστιανισμού ) ήρθε στα χέρια μου ένα αρκετά λόγιο βιβλίο του Αστέριου Αργυρίου φέροντας τον τίτλο : Les exégèses grecques de l'Apocalypse à l'époque turque, 1453-1821 (Οι ελληνικές εξηγήσεις της Αποκάλυψης στην τουρκοκρατία) (1).
Καταποντισμένος από κείμενα όχι τόσο «διασκεδαστικά» απο τα οποία έπρεπε να βγάλω κάποιο νόημα σε λίγες γραμμές -έτσι στο υπόγειο του πατρικού μου σχηματίστηκαν στήλες απο φύλλα χαρτιών που προσπαθω σιγά σιγά να μετατρεψω σε ψηφιακες σημειωσεις- δεν κράτησα καμμιά σημείωση γιατί το θέμα μου φάνηκε αυστηρά περιορισμένο, έτσι δεν ξέρω σήμερα εάν υπήρχε σ'αυτο το κείμενο αναφορά στον Διονύσιο Σολομό και συγκεκριμένα στο παράξενο ποίημά του «Η Γυναίκα της Ζάκυνθος » της οποίας η συγγραφή συντελέσθηκε περίπου στην εποχή της άλωσης του Μεσσολογγείου απο τον αιγυπτιακό στρατό (εκπαιδευμένο απο Γάλλους αξιωματικούς) του Ιμπραιμ Πασά.
Αυτό λοιπόν το βιβλίο μου παρουσιάζεται εδώ, τουλάχιστον κατω απ' το δικό μου βλέμμα, μεσα στην ανησυχητική του παραδοξότητα.
Πολύ όμορφα σχολιασμένο από τον μεταφραστή του, τον Ζιλ Ορτλίμπ (Gilles Ortlieb) σε ένα βιβλιαράκι άψογο, (όπως γενικά ολα τα βιβλία των εκδόσεων Le Bruit du temps), αυτό το κείμενο που αναστατώνει, δουλεύτηκε και επανεξεταστηκε πολλές φορές απο τον Σολωμό, και παρέμεινε άγνωστο μεχρι το 1927, ημερομηνία της πρωτης του έκδοσης. Το κείμενο δεν έδρεψε καθόλου σχόλια η επαίνους, τόσο πολύ έφερε σε αμηχανία τους «επαγγελματίες» αναγνώστες , κριτικούς, η ακόμα και συγγραφείς θαυμαστές του Σολωμού.
Αυτό το καταιγιστικό έργο, κάτω από την πένα του Ελληνα ποιητή που τραγούδησε τον θάνατο του θυσιαζόμενου Βύρωνα στο βωμό της νίκης της Ελλαδας έναντι των εχθρών της, επικαλείται το όραμα του μοναχού Διονύσιου, στο ξωκκλήσι του Αγίου Λυπίου της Ζακύνθου, του νησιού όπου γεννήθηκε ο ποιητής.
Θυμίζοντας την ακτινοβόλο απλότητα των αρχαίων ιερών κειμένων, που ανναγγέλουν τα ανήκουστα ξεχαλινώματα βίας, το κείμενο του Σολωμού αναμιγνύει τα πιο ταπεινά σημεία της καθημερινής πραγματικότητας, με την εισδοχή μιάς σκοτεινής παραφυσικής δύναμης : Μία γυναίκα που κακολογεί, βρώμερή, απο την οποία αναδύεται η σαπίλα, και που ο ιερομόναχος θα διακρίνει να διαμορφώνεται σε πτώμα που καταλαμβάνεται απο ένα σμήνος μύιγες , και καταληγει να γίνει μία εστία μόλυνσης του νησιού, λόγος η αιτία, κανεις δεν ξέρει, αλλά σε κάθε περίσταση σημαδι μιάς επερχόμενης καταστροφής για την Ελλάδα.
Ο Σολωμός δεν άφησε ούτε στον Ιάκωβο Πολυβά, μαθητή του που ειχε αφήσει και ως επόπτη της διαθήκης του, να δημοσιεύσει αυτό του το κείμενο, γιατί όπως λεγόταν, πίσω απο την γυναίκα της Ζάκυνθος βρισκόταν μια συγγενής του, της οποίας έκανε την μοχθηρή σκιαγράφηση.
Εξ' άλλου αυτή η λεπτομέρεια δεν έχει καμμία σημασία παρά να ρίξει κάποια ψίχουλα ως τροφή σε κάποιους φιλόλογους. Γιατί αναμφισβήτητα η σημασία του κειμένου είναι οτι κατάφερε να στηθεί σαν θολός καθρέφτης, μεσ' στον οποίον γενεές ολόκληρες Ελλήνων (όπως ο πολύ μεγάλος κριτικός λογοτεχνίας Ζήσσιμος Λορεντζάτος – αγνωστος στην Γαλλία, αλλα, περιπτωση που δεν ισχυει ως συνήθως στις αγγλοφωνες χωρες ) προσπάθησαν να εμβαθύνουν το βλέμμα τους. Αυτος ο τελευταίος έγραψε συγκεκριμένα: «Με τον Σολωμό, το πρόβλημα της καλλιτεχνικής έκφρασης εισδύει μέσα στην πολιτισμική μας ζωή, όπως ομοίως το πρόβλημα της ανεξαρτησίας εισεχώρησε μέσα στην εθνική μας ζωή».
Παραφράζοντας τον Λορεντζάτο του οποίου ανέφερα ένα άλλο κείμενο, αρκετά πιο μυστηριώδες στο βιβλίο μου Maudit soit Andreas Werkmeister !, θα μπορούσα να πω με βεβαιότητα οτι με αυτό το ποίημα, τίθεται στην λογοτεχνία, το ερώτημα της Αποκάλυψης, όπως μέσα σε ένα αίνιγμα,με τρόπο λείαν διαφορετιμό από αυτήν που ο Walker Percy για παραδειγμα, θα διαλέξει για να απεικονίσει στο L'amour parmi les ruines ('Ο Ερως ανάμεσα στα ερείπια) χρησιμοποιόντας μία εσχατολογική θεματολογία για να την σκεβρώσει και να την ανατρέψει σε παρωδία, Σαν η μεγάλη πόρνη να μην ΄πορούσε να είναι παρά η μαιτρέσσα ενός φθορούμενου Χριστού, πρόταση που θα είχε δίχως αμφιβολία προκαλέσει φρίκη στον Σολωμό : «Μες στον σκοτεινο καθρέφτη σχηματίζεται αμυδρά η μορφή ενός ισπανού Χριστού με βαθουλωμένα μάτια, σημάδια ευλογιάς απλώνονται στο πρόσωπό του. Μία ρέουσα πληγή ανοιγμένη στο στήθος του. Είναι ο νέος χριστός, ενας Χριστός χαραγμένος απο την αρρώστια, ο αμαρτάνων Χριστός. Ο παλαιός Χριστός πέθανε για τα αμαρτήματα μας και η αποτυχία του καταναλώθηκε. Η συμφιλίωση δε θα γίνει ποτέ. Ο νέος Χριστός θα συμφιλιώσει τον άνθρωπο με τα αμαρτήματά του. Ο νέος Χριστός είναι ένας μεθύστακας πεσμένος στο βάθος ενός χαντακιού» (2).
Διπλή πρωτοτυπία λοιπόν, αυτή της Γυναίκας της Ζάκυνθος, γιατί αν αυτό το κείμενο καταφέρνει να κρατήσει έναν φρέσκο πριμιτιβισμό της εικόνας που δεν θα μείνει παρά μια χίμαιρα για τους συγγραφείς του περασμένου αιώνα όπως ο Percy, είναι το ότι η ποιητική αναπαράσταση των σημείων της Αποκάλυψης ειναι για τον Σολωμό ελλειπτική, η ακόμα αινιγματική, αντίθετα με τις αλληγορικές ερμηνείες, περιληπτικές και ευκολονόητες, πολλών Πατέρων της Εκκλησίας οπως του Καισσαρίου της Αρλ, που βαθειά απασχολούμενος απο την επείγουσα αποκαλυπτιακή ανάγκη, λίγο νοιαζόταν, μπορούμε να το καταλάβουμε, για την ποιητική φόρμα και έγραφε : «[...] Μέσα στο μαύρο άλογο καταλαβαίνουμε οτι πρόκειται για τον κακό κόσμο που υπακούει στον διάβολο» (3).
ενώ ταυτόχρονα αυτό το ''μαύρο άλογο'' σήμαινε για τον Βικτορίνο Πετόβιο (Victorin de Pœtovio) την ασιτία : «Διότι ο Κύριος λεει : ''θα υπάρξει ασιτία σε διάφορα μέρη''. Αυτός ο λόγος ισχύει κυρίως στην εποχή του Αντιχριστου, εποχή όπου θα υπάρξει μεγάλη πείνα, που θα κανει μεγάλο κακό στούς ανθρωπους» (4) και για τον Ανσέλμιο του Χάβελμπεργκ αυτό το ίδιο μαύρο άλογο είναι «το σκοτεινό δόγμα τών αιρετικών, τους οποίους ο λεγόμενος τερατώδης δράκος διέγιερε εναντίων της Εκκλησίας. Μην μπορόντας να την καταβυθήσει μέσα στο αίμα των μαρτύρων, θέλει να την ερημώσει μέσω των διαστροφών των αιρετικών θεωριών» (5).
Ο Σολωμός δεν αναφέρει πουθενά κανένα άλογο, μόνο ψωριασμένα σκυλιά, και μια γυναίκα της οποίας η σάρκα είναι η ίδια η αποσύνθεση και που μια ελαφριά ανάγνωση θα έκανε μιά συγχυση με την πόρνη της Βαβυλώνας, αν και ο αναγνώστης δεν μπορεί να μην σκεφτεί με αηδεία την φύση του εραστή ( η μάλλον την πληθώρα εραστών που είναι λεγεώνα) της γυναίκας της Ζάκυνθος.
Μπορεί κάποιος να φανταστεί αυτόν τον εφιάλτη γραμμένο απ' τον Σολωμό, μεταφερόμενο κάποια μέρα στην οθόνη, από κάποιον όπως ο Béla Tarr που θα το διασκέδαζε να τραβήξει επι μακρών την σκηνή των λερωμένων υποδημάτων που σκουπίζονται σε ένα χαλάκι εξώπορτας, για να αναφέρουμε αυτη την θαυμάσια εικόνα που δίνει ο Σολωμός για την φωνή της γυναίκας της Ζάκυνθος, περιγράφοντας την όταν μιλάει σιγανά γιά να λερώσει το όνομα κάποιου ανθρώπου, σαν η φωνή της να θύμιζε τα παπούτσια που τρίβονταν στην ψάθα.

Σημειώνω επί της ευκαιρίας την εξαίρετη ανάλυση του φίλου μου Σπύρου Γιανναρά για την Καθημερηνή, αναφερώμενη στον ιστοχώρο των εκδόσεων Le Bruit du temps.


Σημείωση
(1)Δεν μπόρεσα να βρω το βιβλίο του Octave Merlier στις εκδόσεις Belles Lettres , La Vision prophétique du moine Dionysios ou La Femme de Zante. Essai d'anastylose de l'œuvre (1987).
(2) Walker Percy, Γαλική μετάφραση, L'amour parmi les ruines (Rivages poche/Bibliothèque étrangère, 1993), σελ. 200.
(3) Césaire d’Arles, L’apocalypse expliquée (Desclée de Brouwer, coll. Les pères dans la foi, 1989), p. 61
(4) Victorin de Pœtovio, Sur l'Apocalypse et autres écrits (Cerf, coll. Sources Chrétiennes, n° 423, 1997), VI, 2, p. 81.
(5) Anselme de Havelberg, Dialogues (Cerf, coll. Sources chrétiennes n°118, 1966), p. 77